Interview Raul Balai - Tegenbeelden

Raul Balai is kunstenaar en woont en werkt in Amsterdam. Balai gaf in oktober 2022, een jaar voor de publicatie van het rapport Wankele sokkels, omstreden monumenten in de openbare ruimte een lezing bij een conferentie van de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen (KNAW). Hij riep kunstenaars op tot het radicaal hercontextualiseren van beelden in de openbare ruimte. De KNAW nam deze aanbeveling over in het rapport.

Balai ontwierp in 2022 een conceptvoorstel waarin hij het standbeeld van J. P. Coen in Hoorn van een nieuwe context voorzag. In het voorstel plaatst Balai tegenbeelden rondom het omstreden monument. “Als ik een activist zou zijn, dan zou ik iets anders doen met de omstreden beelden die in de openbare ruimte staan in Nederland. Ik zou ervoor zorgen dat sommige beelden er überhaupt niet meer staan. Maar ik ben kunstenaar, ik kies ervoor om mensen mee te nemen in een verhaal. Met het voorstel probeer ik het begrip van onze geschiedschrijving te veranderen. Hierbij speel ik ook met perspectief en met het idee dat Nederlanders hebben van de grootte van ons land. Nederland is qua oppervlakte zoveel kleiner dan Indonesië. Nederland heeft een aantal koloniale overheersers gekend, terwijl er zo veel meer verzetsstrijders zijn geweest.”

Deze speling met perspectief is terug te zien in zijn conceptvoorstel uit 2022. Zo plaatste Balai de Molukse vrijheidsstrijder Martha Christina Tiahahu op de hoogste sokkel, ze torent boven alle andere beelden uit. De helden op sokkels staan voor verschillende vormen van verzet en gaan niet slechts over personen die een rol hadden in de Nederlandse geschiedenis. We zien bijvoorbeeld een beeld van Diponegoro, leider van de opstand tegen de Nederlandse bezetter gedurende de Java-oorlog (1828-1830), en een buste van Ki Hadjar Dewantara die streed voor onderwijs voor Indonesiërs.

In Nederland gaan we volgens Balai op een heel andere manier om met cultureel erfgoed, dan in veel andere landen. “In buurlanden, maar ook in de VS, worden beelden de afgelopen jaren veel sneller en vaker van hun sokkel getrokken. Daar gaat verandering anders, en vooral sneller op dat gebied. In Nederland zien we weinig verandering in het straatbeeld of inhoudelijk debat op basis van feiten. Ik merk dat er over het algemeen weinig acceptatie is voor meningen buiten de canon. Het is een mythe dat Nederland een open samenleving is, er wordt ook hier halsstarrig vastgehouden aan een conservatief (etno)nationalisme.”